5 Maja – Światowy Dzień Astmy

Wiedza, to podstawa, aby zrozumieć astmę i uzyskać nad nią kontrolę.

• Światowy Dzień Astmy ma na celu zwrócenie uwagi na konieczność poprawy diagnostyki i leczenia astmy, a także podkreśla potrzebę edukacji chorych i ich rodzin.
• Nieleczona lub źle leczona astma może prowadzić do zaostrzeń choroby, a tym samym znacząco wpłynąć na pogorszenie jakości życia pacjenta. Obecnie dysponujemy lekami, które umożliwiają wyeliminowanie jej objawów prawie do zera, a osoba z astmą może być aktywna zawodowo i społecznie.
• W uzyskaniu kontroli nad astmą mają pomóc pacjentom trwające obecnie kampanie edukacyjne „Posłuchaj Swoich Płuc” oraz „Astma. Leczenie doraźne stosuj rozważnie”.  W ramach obu inicjatyw pacjentom udostępnione zostały narzędzia online mające ułatwić przygotowanie się do wizyty lekarskiej (również telemedycznej). Osoby z astmą mogą wykonać też testy w wersji online, w których odpowiedzi na proste pytania pomogą im w ocenie jak astma wpływa na ich życie, czy jest prawidłowo kontrolowana oraz czy nadmiernie polegają na lekach doraźnych.
  
  

Astma to przewlekła, zapalna choroba dolnych dróg oddechowych mająca dość często podłoże alergiczne. Z reguły rozpoczyna się ona w dzieciństwie i trwa przez całe życie chorego. Ze względu na wysoki wskaźnik zachorowalności (2,17 mln Polaków – dane Narodowego Funduszu Zdrowia)[1] staje się chorobą społeczną, a według ekspertów osób chorujących na astmę z roku na rok będzie przybywać.

Proces zapalny astmy przebiega w oskrzelach, a do charakterystycznych objawów choroby należą napadowe i często nawracające trudności w oddychaniu pojawiające się najczęściej w nocy, nad ranem lub w wyniku dużego wysiłku fizycznego, kaszel, świszczący oddech, ucisk w klatce piersiowej. Jej przewlekły charakter i uciążliwe objawy znacząco wpływają na życie pacjenta, ograniczają jego aktywność zawodową i społeczną.

Miej astmę pod kontrolą i ciesz się życiem

Astmy nie można wyleczyć, ale można ją skutecznie kontrolować i dzięki temu nie odczuwać jej objawów. W Polsce udaje się to jedynie ok. 30% pacjentów. Mają oni zastosowane właściwie leczenie i nie odczuwają dolegliwości zakłócających codzienne funkcjonowanie. Niestety u zdecydowanej większości osób z astmą kontrola ta jest niewystarczająca.

Wielu pacjentów z astmą wciąż cierpi z powodu napadów duszności w ciągu dnia lub nocy. Ogranicza to ich dotychczasową aktywność i prowadzi do zmniejszenia tolerancji  wysiłku fizycznego. Na nieszczęście, część pacjentów zamiast stosować wtedy regularnie leki wziewne zawierające małe dawki steroidów wziewnych, ma w  takich sytuacjach tendencję do samodzielnego stosowania zbyt dużych ilości ratunkowych leków wziewnych. W dłuższej perspektywie nadmierne stosowanie leków ratunkowych zamiast pomagać, prowadzi do częstszych zaostrzeń, co niestety kończy się koniecznością podawania dużych dawek sterydów w postaci tabletek lub iniekcji – mówi prof. dr hab. n. med. Marcin Moniuszko, Kierownik Kliniki Alergologii i Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku.

Podstawą właściwej oceny kontroli astmy przez lekarza jest prawidłowy wywiad, czyli uzyskanie od pacjenta informacji na temat częstości i nasilenia objawów choroby. Wiedza uzyskana  podczas wizyty ma ogromną wartość, ponieważ objawy astmy mogą zmieniać się w czasie i są zależne od czynników środowiskowych, takich jak alergeny czy zanieczyszczenie powietrza. Dlatego pacjent wybierając się na wizyty u lekarza  powinien dobrze się przygotować, określić objawy swojej astmy oraz ocenić stopień ich nasilenia. Pozwoli to lekarzowi na zastosowanie właściwego leczenia.

Skuteczne leczenie astmy ciężkiej

Kiedy zastosowane leczenie nie powoduje oczekiwanego efektu i ustępowania objawów choroby, możemy mieć do czynienia z ciężką postacią astmy. Cechuje ją występowanie zaostrzeń wymagających często pobytu w szpitalu lub zagrażających życiu. Szczególnie ciężki przebieg astmy obserwuje się w przypadku, kiedy za stan zapalny oskrzeli odpowiadają eozynofile.

Eozynofile to obdarzone dużą zdolnością niszczycielską komórki, których tradycyjnym, wypróbowanym w toku ewolucji zadaniem była eliminacja pasożytów. Dziś zarażeń pasożytniczych w krajach rozwiniętych jest relatywnie mało, więc eozynofile potrafią za cel swoich ataków wybrać na przykład płuca. A nadmierne nagromadzenie eozynofilów w drogach oddechowych pacjentów z astmą prowadzi do nasilenia stanu zapalnego, a tym samym objawów astmy oraz powstania często nieodwracalnych uszkodzeń w obrębie płuc. Taką astmę nazywamy astmą eozynofilową, a w przypadku znacznego nasilenia objawów lub konieczności stosowania intensywnego leczenia – astmą ciężką eozynofilową. Do postawienia takiej diagnozy, oprócz oceny stanu klinicznego pacjenta potrzebne jest wykonanie bardzo prostego i znanego wszystkim badania – morfologii krwi z rozmazem, w której oceniamy liczbę eozynofilów – stwierdza  prof. dr hab. n. med. Marcin Moniuszko.

U pacjentów z odpowiednio wysoką liczbą eozynofilów, których astma wymaga przynajmniej dwa razy w roku leczenia sterydami doustnymi lub dożylnymi, powinniśmy koniecznie pomyśleć o zastosowaniu dobrze sprawdzonej terapii biologicznej, której celem jest redukcja liczby eozynofilów, a tym samym poprawa kontroli astmy – dodajeprof. dr hab. n. med. Marcin Moniuszko.

W Polsce, innowacyjne i wysoce skuteczne leczenie astmy ciężkiej eozynofilowej, dostępne jest i w całości refundowane w ramach programu lekowego w50 specjalistycznych ośrodkach w kraju. W województwie podlaskim znajdują się one w Klinice Alergologii i Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku oraz w Łomży.

Leczenie to w przypadku pacjentów z astmą ciężką eozynofilową, u których występują zaostrzenia lub brak kontroli objawów – rekomenduje Światowa Inicjatywa na Rzecz Zwalczania Astmy (GINA). Odpowiedzialna jest ona za wyznaczanie międzynarodowych kierunków leczenia tej choroby w oparciu o najnowszą wiedzę i badania naukowe. Zalecenia GINA uznawane są przez Polskie Towarzystwo Alergologiczne jako kluczowe zasady postępowania terapeutycznego z pacjentem z astmą w naszym kraju.

Więcej informacji na temat objawów świadczących o braku prawidłowej kontroli astmy można uzyskać na portalu edukacyjnym kampanii pt. „Posłuchaj Swoich Płuc”, której celem jest dotarcie do osób z astmą ciężką i ich rodzin z działaniami edukacyjnymi mającymi za zadanie zwiększyć świadomość na temat podstawowych problemów, z jakimi borykają się na co dzień osoby chorujące na astmę, takich jak: wybudzenia nocne spowodowane atakami astmy, częste stosowanie doustnych sterydów w tabletkach, nadużywanie leków doraźnych w niebieskim inhalatorze czy hospitalizacje spowodowane napadami astmy.

Na stronie internetowej  www.posluchajswoichpluc.pl pacjenci mogą wykonać Test ryzyka astmy. Dzięki niemu odpowiadając na kilka prostych pytań dowiedzą się, jak astma wpływa na ich życie i czy mają ją pod kontrolą. Wyniki testu można wydrukować oraz pokazać lekarzowi podczas wizyty, aby go z nim skonsultować.

Dodatkowo w celu ułatwienia pacjentowi przygotowania się do wizyty u lekarza na stronie kampanii znajduje się Przewodnik jak rozmawiać o astmie, w którym pacjent znajdzie podstawowe zagadnienia dotyczące prawidłowej kontroli astmy, które ułatwią lekarzowi przeprowadzenie szczegółowego wywiadu na temat stanu zdrowia pacjenta.

Nadużywanie krótko działających leków rozszerzających oskrzela może prowadzić do zwiększonego ryzyka wystąpienia ataków astmy

Celem leczenia astmy jest osiągnięcie pełnej kontroli jej objawów poprzez opanowanie przyczyny choroby, czyli stanu zapalnego w oskrzelach. Podstawą leczenia są zatem leki przeciwzapalne, tzw. steroidy wziewne. Przyjmuje się je najczęściej w sposób ciągły i systematyczny, nawet wtedy, gdy nie ma objawów choroby. Takie leczenie określamy jako leczenie podtrzymujące.

Drugą grupę leków stosowanych w leczeniu astmy stanowią krótko działające leki rozszerzające oskrzela (krótko działające beta-2-mimetyki). Ich działanie wpływa na skurcz oskrzeli, czyli objaw choroby i prowadzi do szybkiego przerwania ataku duszności. Leki te zapisywane są jako leczenie „doraźne”. Pacjenci potocznie nazywają je „niebieskimi inhalatorami”. Osoby z dobrze kontrolowaną astmą mogą z nich korzystać sporadycznie. Dopuszczalne zużycie tych leków w ciągu roku to mniej niż 3 opakowania. Niestety wielu pacjentów zapomina na czym polega „leczenie doraźne”, nie przestrzega zaleceń lekarza i zamiast stosować regularnie leczenie podtrzymujące, nadużywa leków ratunkowych w niebieskim inhalatorze.

Najnowsze wytyczne GINA wskazują, że powinno się ograniczać stosowanie leków wziewnych w leczeniu objawowym, tj. krótko działających beta-2-mimetyków, gdyż ich nadużywanie może prowadzić do zaostrzeń choroby. Stosowanie 3 i więcej dawek tych leków tygodniowo zwiększa ryzyko przyszłych ataków astmy, a stosowanie 12 i więcej opakowań rocznie, to czynnik większego ryzyka zgonu spowodowanego astmą.[2]

Badania przeprowadzone w Polsce w latach 2019-2020, w ramach projektu ASTMA ZERO  wykazały, iż średnie używanie krótko działających beta-2-mimetyków przez polskiego pacjenta wynosi 3,66 opakowań rocznie. Z kolei 6% osób z astmą stosujących leki z tej grupy zużywa ponad 12 opakowań rocznie.[3]  

Znaczne nadużywanie krótko działających beta-2-mimetyków może prowadzić do zaostrzeń astmy wymagających zastosowania dużych dawek doustnych sterydów w tabletkach. Każdorazowe podanie ich w wysokiej dawce oraz w krótkim czasie zwiększa niebezpieczeństwo wystąpienia poważnych działań niepożądanych np. ogólnoustrojowych powikłań. Mimo to, leki te powszechnie są stosowane w leczeniu pacjentów z chorobami układu oddechowego, takimi jak astma. [4]  

Celem kampanii pt. „Astma. Leczenie doraźne stosuj rozważnie” jest dotarcie do osób nadużywających leków doraźnych i uświadomienie im zwiększonego ryzyka zaostrzeń astmy, zwłaszcza jeśli preparaty te stosowane są przez nich 3 razy w tygodniu lub częściej. Na stronie internetowej kampanii www.stosujrozwaznie.pl osoby z astmą mogą wykonać Test nadmiernego polegania na leku doraźnym. Odpowiadając na kilka pytań mogą sprawdzić czy nie nadużywają leków ratunkowych w niebieskim inhalatorze. Wyniki testu można wydrukować oraz omówić ze swoim lekarzem podczas wizyty.

Edukacja pacjentów z astmą prowadzona w sposób ciągły i systematyczny to podstawowy element terapeutyczny. Bez tego nie osiągniemy celów leczenia, tj. zapobiegania zaostrzeniom astmy, zmniejszenia czy wręcz wyeliminowania objawów choroby, a tym samym poprawy jakości życia chorego. Ważnym elementem edukacji jest też nauczenie chorego aktywnego uczestnictwa w leczeniu i zmiany jego postawy z biernej na czynną – mówi dr n. med. Piotr Dąbrowiecki, przewodniczący Polskiej Federacji Stowarzyszeń Chorych na Astmę, Alergie i POChP.

Inicjatorami obu kampanii edukacyjnych są Polska Federacja Stowarzyszeń Chorych na Astmę, Alergie i POChP wspólnie z AstraZeneca Pharma Poland. Patronat nad nimi zaś objęły Polskie Towarzystwo Alergologiczne oraz Polskie Towarzystwo Medycyny Rodzinnej.

---

[1]     Narodowy Fundusz Zdrowia. NFZ o zdrowiu. Astma. [raport]. Centrala Narodowego Funduszu Zdrowia – Departament Analiz i Innowacji. Warszawa 2020.

[2]     Global Initiative for Asthma. Global Strategy for Asthma Management and Prevention. [Światowa inicjatywa na rzecz zwalczania astmy. Światowa strategia rozpoznawania, leczenia i prewencji astmy.] Aktualizacja 2020. Dostępne na: https://ginasthma.org/wp-content/uploads/2020/06/GINA-2020-report_20_06_04-1-wms.pdf Data ostatniego dostępu: lipiec 2020.

[3]     Kupczyk M i wsp abstract ERS 2020.

[4]     Price DB et al. J Asthma Allergy, 2018;11:193-204.